Op de tweedehandsboekenmarkt op het Spui in Amsterdam vonden we van Willem Elsschot Zwijgen kan niet verbeterd worden, een bundel (!) ‘Ongebundelde teksten’ voor zes euro. Het was een cadeau geweest van ‘Gees’, die het op 5 december 1982 had ingepakt ‘voor Toontje’. We zullen nooit weten of Toontje er blij mee was, maar wij waren het in elk geval wel. Ik las de flaptekst van Heere Heeresma: “Het vinden van zijn graf gaf geen problemen maar van het adres waar hij geleefd had en gewerkt, bezaten we alleen die straatnaam. En zelfs geen hond liep rond in die stoffige hete zondagmiddag. Ergens aanbellen dan maar? Maar zie, in de schaduw van een afbraakpand stond een agent van politie iets uit zijn pet te eten. Bijkans verdekt opgesteld wachtten we tot hij daarmee gereed was, staken over en vroegen het hem. ‘Willem Elsschot? Elsschot?’ En toen gleed er even iets van een glimlach over dat gebruinde, knappe jongemannengezicht. ‘Alfons de Ridder zult ge bedoelen!’”
Het was maar een schamel pseudoniem, Willem Elsschot, want in heel het oeuvre is het Alfons de Ridder zelf die spreekt, en die verslag doet van zijn leven, want fantasie had Elsschot niet, zoals hij zelf vaak heeft toegegeven. Zelfs Het dwaallicht, het compacte meesterwerk uit 1946, over een vruchteloze zoektocht op een miezerige novemberavond door een verlaten havenstad, is grotendeels waargebeurd. Zo had de Brief aan mijn zoon (uit 1939, Zwijgen, p. 75) evengoed een tekst van Elsschot kunnen zijn: “Houd steeds voor oogen dat in 1914 iets als tien millioen jonge lieden bij een dergelijke geschiedenis hun pels hebben gelaten, wat dus, om het aanschouwelijk voor te stellen, zeventien duizend kilometers of zevenhonderd duizend ton aan lijken vertegenwoordigt en mij dunkt dat niemand het je kwalijk nemen kan dat je ‘t onmogelijke doet opdat die arme meter zeventig van jou niet op zijn beurt gestrekt zou worden. Laat al die dooden rusten, de kreupelen hinken en de blinden tasten, jij zult er buiten blijven. als je tenminste geen redeloos wezen maar een waardige zoon van je vader bent.”
Geef een reactie