In De wereld van gisteren, herinneringen van een Europeaan schrijft Stefan Zweig (1881-1944) over ontmoetingen met tijdgenoten die een hoofdrol speelden in de politiek, kunst en cultuur van zijn tijd. Vandaag: Walther Rathenau. Deze liberale, rijke, joodse industrieel werd na de Eerste Wereldoorlog eerst benoemd tot minister van Wederopbouw en daarna van Buitenlandse Zaken. Zweig had voor de oorlog al kennisgemaakt met Rathenau. In juni 1922 zoekt hij opnieuw contact. “Aarzelend belde ik hem in Berlijn op. Kon ik een man lastigvallen die bezig was het lot van de tijd mee te vormen? ‘Ja, dat is moeilijk,’ zei hij aan de telefoon, ‘ook vriendschappen moet ik nu aan mijn werk opofferen.’ Maar met zijn speciale techniek om elke minuut uit te buiten vond hij meteen een mogelijkheid om elkaar te ontmoeten. Hij moest een paar visitekaarten bij verschillende gezantschappen afgeven, en omdat hij daarvoor van Grünewald uit een half uur in de auto moest zitten, was het het eenvoudigst als ik naar hem toe kwam en dat we dat half uur in de auto praatten.” In het gesprek blijkt Rathenau een realpolitiker te zijn, die inziet dat de situatie van Duitsland nog zeker tien jaar moeilijk zal blijven en dat er uiteindelijk 
alleen verbetering kan komen als het knellende Verdrag van Versailles netjes door Duitsland wordt nageleefd. “Daarna nam ik in de stad voor het ministerie afscheid van hem, zonder te kunnen vermoeden dat het voorgoed was. En later zag ik op de foto’s dat de weg waarover wij hadden gereden dezelfde was waar kort daarna de moordenaars dezelfde auto hebben opgewacht: eigenlijk was het toeval dat ik geen getuige van die historische noodlotsscène ben geweest. Daarom kon ik met nog meer bewogenheid en haast zintuiglijke ervaring de tragische gebeurtenis meevoelen waarmee het ongeluk van Duitsland en van Europa begon.” Als democraat en jood was Rathenau een nachtmerrie voor extreem-rechts. Zijn executie maakte de weg voor Hitler en zijn trawanten.
„Auch Rathenau, der Walther,
Erreicht kein hohes Alter,
Knallt ab den Walther Rathenau,
Die gottverdammte Judensau!“Bekijk hier de aflevering van In Europa (met Geert Mak) over de moord op Walther Rathenau.
Geef een reactie