Je zou zo’n afbeelding niet direct verwachten op het omslag van een boek van de eerbiedwaardige professor Jozef Janssens, doctor in de Germaanse filologie, emeritus hoogleraar Cultuurgeschiedenis en Geschiedenis van de middeleeuwse, Nederlandse en Europese literatuur aan de Katholieke Universiteit Brussel. Een naakte vrouw die een vliegende fallus met ogen en oortjes berijdt. Maar zo gek is het niet, legt Janssens in zijn boek Vreemd vertrouwd uit: in de middeleeuwen was het echt niet alleen het preutse, vrome, christelijke geloof dat de toon zette. “Miniaturen, beelden en teksten verrassen ons door hun scabreuze en obscene vrijmoedigheid, die vaak bijzonder modern aandoet.” Meer vertrouwd dan vreemd dus eigenlijk. De afbeelding van de vliegende fallus komt uit het royaal geïllustreerde handschrift met het Decretum Gratiani, een invloedrijk encyclopedisch werk over kerkelijk recht uit het midden van de veertiende eeuw. In de marge van de tekstkolommen zijn allerlei versieringen aangebracht. Monstertjes met een mensenhoofd, een dubbelstaartige sirene, een rare kameel, een gemijterde lichtblauwe vos en dus die bereden fallus. Vreemd, al die gekkigheid in zo’n serieus boek, zou je zeggen. Maar dan legt Janssens uit dat het helemaal niet zo vreemd is. “In de laat-middeleeuwse demonologie wordt een heks doorgaans naakt voorgesteld; ze is berucht om het stelen en berijden van fallussen. (…) Het unieke marginaaltje is waarschijnlijk als waarschuwing bedoeld en in de context van kerkelijk recht niet eens zo verbazingwekkend.” Tóch vertrouwd dus. Op deze manier laat Janssens ons steeds weer zien dat de middeleeuwse ideeënwereld zowel vreemd als vertrouwd is, en daarom ook vreemd vertrouwd. Je staat ervan te kijken wat voor een eigentijdse schurk die Reynaert eigenlijk is. Terwijl we toch ook weer op moeten passen dat we ‘die verbazing niet opvullen met projecties van onze dromen, verzuchtingen en verwachtingen en zo onze eigen, persoonlijk gephotoshopte middeleeuwen creëren’, zoals de inleiding ons treffend voorhoudt. Afgezien van de wat knullige typografie op de cover is Vreemd vertrouwd een prachtig uitgegeven overzicht van de actuele stand van zaken in de studie van de middeleeuwse literatuur.
Geef een reactie