Hier en daar, voorzover nog niet weggerationaliseerd, zie je hem nog: de bibliobus. Op de dit weekend afgesloten Biënnale 2022 in Istanbul was er onder meer aandacht voor een vergelijkbaar fenomeen: Pustaka Bergerak, het Indonesisch Mobiele Bibliotheek Netwerk, opgericht door schrijver, sociaal ondernemer en literair activist Nirwam Ahmad Arsuka. Het idee is om sociale interactie en solidariteit te stimuleren door het circuleren van boeken over de hele Indonesische archipel, waarbij gebruikt wordt gemaakt van groentekarren, paarden, motoren, boten en fietsen om ook de meest afgelegen en landelijke gebieden te kunnen bereiken. Voor Arsuka is een boek een drager van informatie, kennis en wijsheid. Gaat het van hand tot hand, dan krijgt het nog een extra waarde: als geschenk, een teken [Lees meer…]
Kwade genia
Vanavond om 23.50 uur op Canvas. Eerst denk je dat ze zich vergist hebben. Is hier niet Lady Chatterley’s Lover verfilmd, in plaats van Lady Macbeth uit het district Mtsensk van Nikolaj Leskov (1865)? Want het is toch in het boek van D.H. Lawrence dat de vrouw des huizes het aanlegt met de stalknecht, en niet in het toneelstuk van Shakespeare? De verwarring duurt niet lang, want al snel blijkt Katherine, de jonge echtgenote van een lompe landheer, wel degelijk het karakter van Lady Macbeth te hebben. Ze verzet zich meedogenloos tegen de rigide vrijheidsbeperking die haar is opgelegd (pijnlijk gesymboliseerd door het korset dat elke ochtend door haar bediende met geweld wordt dichtgesnoerd) en rust niet voor haar ambities gerealiseerd zijn. Daarbij gaat ze, precies zoals de ‘echte’ Lady Macbeth, letterlijk over lijken. En net als bij Shakespeare is zij het die haar geliefde opjut tot het plegen (of althans [Lees meer…]
Zo maar een kleuterjuf
Vanavond om 23.27 uur op NPO3. Een ‘gewonere’ actrice dan Maggie Gyllenhaal is nauwelijks te vinden. Het duurt dan ook even voor je in de gaten krijgt dat de door haar gespeelde kleuterjuf Lisa in The Kindergarten Teacher (VS, 2018) bepaald niet zo gewoon is als je eerst dacht en zelfs gaandeweg maniakale trekjes gaat krijgen. Als liefhebber van kunst en cultuur verfoeit ze de geestelijke vervlakking en banalisering die ze overal om zich heen ziet – niet in het minst bij haar eigen kinderen. Zonder veel succes zit ze op een cursus poëzie. In haar werk probeert ze de kleuters vertrouwd te maken met letters, woorden, liedjes en verhalen. Op een dag hoort ze hoe een van hen, de vijfjarige Jimmy, iets mompelt wat waarachtig wel een gedicht lijkt. En daar blijft het niet bij. Het jongetje [Lees meer…]
Verantwoord verraad
Vanavond om 20.30 uur op Net 5. Laatst bleek in Amerika weer eens hoe onmisbaar klokkenluiders zijn bij het in de smiezen houden van degenen die over ons gesteld zijn. Official Secrets (2019, GB/VS) vertelt het waargebeurde verhaal van Katherine Gun (Keira Knightley). Ze werkt in het begin van deze eeuw als vertaalster op een afdeling van de Britse geheime dienst. In die hoedanigheid dringt het langzaam tot haar door dat de argumentatie voor de aangekondigde Brits-Amerikaanse oorlog tegen Irak gebaseerd is op leugens, bedrog en intimidatie. Om een daad te stellen, lekt ze een bewijs hiervan naar de pers. Vanaf dat moment ontspint zich de fascinerende strijd tussen twee vastberaden wereldmachten en een kwetsbaar, onzeker individu. Gun heeft de bewuste brief nog niet gepost, of ze realiseert zich dat ze niet alleen zichzelf in groot gevaar heeft gebracht, maar ook haar Koerdische-Iraanse [Lees meer…]
De witstoel
Van Michelangelo is bekend dat hij voor de plafondschildering van de Sixtijnse Kapel maandenlang achterover op een steiger heeft gelegen. (Toen hij met de eerste helft klaar was en de steiger verplaatst werd naar de andere helft, zag hij tot zijn ontzetting dat hij, gezien vanaf de grond, veel te petieterig had geschilderd. De tweede helft is dan ook veel ruimer opgezet.) Maar hoe ging het eigenlijk met die immense gewelven op tientallen meters hoogte in al die kerken en kathedralen? Daar hadden ze de witstoel voor. In de Grote Kerk van Breda is er een te zien. Een hoogwerker avant la lettre, vergelijkbaar met die bakjes waarin glazenwassers zich tegenwoordig langs de verdiepingen van hoge kantoorgebouwen op en neer bewegen. Hoe werkte dat? Als je goed kijkt, zie je in de gewelven overal gaten. Door die gaten liet men touwen naar beneden zakken, waarmee de witstoel met de schilders tot vlak onder het plafond werden getakeld. Er zijn in Nederland nog maar drie witstoelen over: in Breda, Bolsward en Zwolle. Grappig toeval: op de achtergrond is juist zo’n moderne hydraulische hoogwerker te zien, van waaruit de stormschade aan een hoog glas-in-loodraam wordt gerepareerd.
Twee vreemde types
Bij een undercoveroperatie is het natuurlijk niet de bedoeling dat het hele plan meteen vanaf het begin voor iedereen zo helder is als glas. Daarom duurt het in The Stranger (Australië, 2022) een hele tijd voor je uitgeplozen hebt wat er precies aan de hand is en wie wél deugt en wie niet. Bij dat laatste helpt ook niet dat de twee hoofdrolspelers nogal op elkaar lijken: beiden voorzien van baard en staart, sjofel gekleed, hoestend, mompelend en behept met flinke persoonlijke problemen. Het gaat over een waargebeurde moordzaak van acht jaar terug. Een jongetje is spoorloos verdwenen, er is een verdachte, maar geen lichaam of ander bewijsmateriaal. Er wordt een doordachte, ingewikkelde [Lees meer…]
Niet de makkelijkste
Decennia lang was oktober de maand waarin Philip Roth tot groot chagrijn van zijn fans wéér niet de Nobelprijs kreeg. Hijzelf maakte zich er minder druk om en had zich er allang bij neergelegd dat zijn werk voor Stockholm té controversieel en té scabreus was. In 2016 (Roth inmiddels 83) leek het eindelijk zover; alles wees in de richting van een Amerikaan. Toen het Bob Dylan werd, zei Roth: “It’s okay, but next year I hope Peter, Paul and Mary get it.” Uit Blake Bailey’s magistrale tour de force Philip Roth, The Biography komt een gecompliceerde persoonlijkheid naar voren. Een Joodse schrijver, afkomstig uit een bescheiden familie in Weequahic, de Joodse wijk van Newark, die vooral na boeken als Portnoy’s Complaint en Sabbath’s Theatre door Joods Amerika werd uitgekotst als een zelfhatende nestbevuiler. Een vrouwenverslinder [Lees meer…]
Beestachtig
De Fransman Antoine en zijn vrouw Olga, beiden voorheen leraar, gooien het over een andere boeg en beginnen een biologische boerderij, ergens in het Spaanse Galicië. De plaatselijke dorpsbewoners denken er het hunne van, zeker als Antoine ook nog de lucratieve komst van een windmolenpark blokkeert. Met name de buren, twee angstaanjagende broers, maken het de Franse indringers het leven zuur (ook letterlijk, door accu’s in hun watertank te gooien). Het gaat van negeren, plagen, pesten en dreigen tot erger. Maar de Fransen laten zich niet wegtreiteren, ook niet als de beestachtige broers hen een keer ’s avonds met veel drank op en een geweer in de aanslag de weg versperren. Als een op een dag zijn gehele oogst vernield blijkt, zit er voor de geruïneerde Antoine niets anders op dan op een verzoening aan te [Lees meer…]
Sanatorium voor gewonde engelen
“In het nu van toen is het mistig in de Povlakte. Ik heb geen zin om te lezen en kijk naar de verplaatsbare schilderijen buiten – een oneigenlijke palm, een kaalgeknipte sinaasappelboom, waarin de dwaas aandoende vruchten hangen als een verwijt, maar aan wie? Treurwilgen langs een vervuilde bruine rivier, gesneden cipressen, een kerkhof met enorme grafhuizen, alsof er opschepperige doden wonen, een waslijn met roze lakens, een omgevallen schip met een rottende kiel, en dan rijd ik over water, het wittige, spiegelende, benevelde vlak van de lagune. Ik druk mijn hoofd tegen de koude ruit en zie in de verte de grijze aanduiding van iets dat een stad moet zijn en dat nu alleen nog maar zichtbaar is als een verheviging van het niets, Venetië.” Cees Nooteboom [Lees meer…]
Horendol
“Je merkt dat je moeite hebt een groot mysterie te begrijpen.” “Wellicht een tijdelijke geruststelling dat er inderdaad geen begin en geen eind is.” Als Moonage Daydream (GB, 2022) niet van begin tot eind (of van eind tot begin, zo je wilt) vol had gezeten met op steeds maar dezelfde toon door David Bowie gedebiteerde nep-diepzinnigheden, als de regisseur zich niet tot in het krankzinnige te buiten was gegaan aan excessieve filmische kunstenmakerij en als de film gewoon had bestaan uit een collage van Bowie’s muziek- en filmoptredens door de jaren heen, dan was Moonage Daydream een mooie bioscoopbiografie van een van de interessantste artiesten van de afgelopen halve eeuw geweest. Nu gaat de ‘cinematische ervaring’ ten onder in een stortvloed van kabaal en artistieke pretenties, waarbij het lijkt alsof de regisseur zijn onderhavige personage in alle kunstzinnige [Lees meer…]